ਖਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਵਿਸਾਖੀ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅਧਿਆਏ
ਵਿਸਾਖੀ, ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਸਿਰਫ਼ ਫਸਲ ਦੀ ਵਾਢੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੋੜ, ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ “ਖਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ” ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1699 ਨੂੰ, ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਬਦ-ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਅਨੰਦ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੀ ਸੰਗਤ ਸਾਹਮਣੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਮਿਆਨੋਂ ਕੱਢੀ ਅਤੇ ਉਚਾਰਿਆ:
“ਜਉ ਤਉ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ ॥ ਸਿਰੁ ਧਰਿ ਤਲੀ ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ ॥”
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਚੁੱਪੀ ਛਾਈ, ਪਰ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਮੰਗ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਦਯਾ ਰਾਮ ਜੀ ਅੱਗੇ ਆਏ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਈ ਧਰਮ ਰਾਮ, ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਰਾਏ, ਭਾਈ ਮੁਹਕਮ ਚੰਦ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕੀਤੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਰਬ-ਲੋਹ ਦੇ ਬਾਟੇ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ” ਦਾ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋੜਦਿਆਂ, ਸਭ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ “ਸਿੰਘ” ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਵੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ, ਜੋ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ
ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ। 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸਾਖੀ ਮਨਾਉਣ ਆਈ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਮਤਵਾਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ।
ਇਸ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਬੇਕਸੂਰ ਲੋਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੋੜ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਵਿਸਾਖੀ
ਵਿਸਾਖੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਖਾਸ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਵਿਸਾਖ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫਸਲ ਪੱਕ ਕੇ ਵਾਢੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਵਰਗੀ ਪੱਕੀ ਫਸਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਮੁਸਕਾਨ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੰਗ
ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਵੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਜੋੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੱਜਦੇ ਹਨ, ਭੰਗੜਾ-ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਰਤਨ, ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ੋਭਾ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼
ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਨੂੰ ਸਮਾਨਤਾ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੇ ਜੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਾਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਸਾਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ।
ਕਵੀ ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ:
“ਸਾਈਂ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਜੱਗ ਤੇ ਸਵੱਲੀ ਏ, ਚੱਲ ਨੀ ਪਰੇਮੀਏ, ਵਿਸਾਖੀ ਚੱਲੀਏ।”
ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮ ਦਾ ਸੰਗਮ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
